Niets zal meer hetzelfde zijn, alles staat op zijn kop.

In zijn boek ‘Het nieuwe zwart’ over rouw, melancholie en depressie schrijft Darian Leader dat sommige culturen rouwrituelen kennen waarbij bestaande sociale conventies worden omgedraaid. Mannen kleden zich als vrouwen en omgekeerd, de volgorde van gerechten wordt omgedraaid etc. Dit kan worden opgevat als een uiting dat door het overlijden van een lid van de groep alle gewoonten en conventies ernstig verstoord zijn. De overledene is er niet meer en daardoor staat alles op zijn kop en dat moet zichtbaar worden gemaakt.

Gisteravond zag ik een film waarin twee vrienden hun overleden kameraad begraven. Tijdens de begrafenis sprak een van hen: ‘Er wordt gezegd dat mensen twee keer sterven. De eerste keer is als hun lichaam sterft. De tweede keer is als hun naam voor het laatst wordt uitgesproken door iemand die hem/haar gekend heeft’. Ik maak daarvan: Als de laatste herinnering aan hem of haar is uitgedoofd.

Rouwverwerking is verwerken dat de gestorvene er niet meer is in de uiterlijke wereld en hem of haar een plaats geven in je innerlijke wereld. Dat kan een langdurig en pijnlijk proces zijn dat in sommige situaties misschien nooit volledig afgerond wordt. Een proces waarvoor we vaak geen woorden weten te vinden, maar wel kunnen ervaren en symboliseren. Het is belangrijk om dat met elkaar te kunnen delen en dat is ook een belangrijke reden voor het uitvoeren van rouwrituelen, zodat dit rouwen op gang gebracht kan worden.

De dichter in mij zegt het zo:

Wie zegt
wat ik
niet zeggen kan?

Wie vindt
de woorden
van mijn ziel?

Wie hoort
mijn stem
als ik niet spreken kan?

Verdwenen
in de mist
wie vindt mij dan?

In veel tradities wordt sterven gezien als een verandering van vorm of een terugkeer naar vanwaar we gekomen zijn. Zoals in de natuur niets verloren gaat maar steeds weer wordt opgenomen in het geheel dat groter is dan het individuele. Het besef dat in het natuurlijk verloop van het leven niets verloren gaat kan zeer troostend zijn is mijn ervaring.